سینمای ایران در سال گذشته با افزایش قابل ملاحظۀ میزان فروش و تعداد مخاطب روبرو شد. برخی با استناد به این افزایش، از رونق اقتصادی سینمای ایران سخن به میان آوردهاند. اما بررسی دقیقتر تمام آثار اکرانشده در سال ۱۳۹۵ از وجود یک بحران اقتصادی جدی در سینمای ایران حکایت میکند.
فروش کل سینمای کشور در سال گذشته ۱۵۶ میلیارد تومان و تعداد مخاطب کل سینمای کشور به ۲۳.۶ میلیون نفر رسیده است. این افزایش قابل ملاحظه موجب شده تا برخی از رونق اقتصادی چشمگیر سینمای ایران سخن بگویند، در حالی که سینمای ایران همچنان با رونق اقتصادی به معنای واقعی کلمه فاصلۀ بسیاری دارد. در کشورهایی که صنعت سینمای پررونقی دارند، مثلاً در آمریکا، شهروندان آنها حداقل ۳ مرتبه در سال به سینما میروند. این در حالی است که هر ایرانی در سال گذشته تنها ۰.۳ مرتبه به سینما رفته است. همچنین، نیمی از فروش و مخاطب کل سینمای ایران در سال ۹۵ تنها متعلق به ۷ فیلم است و این نشان میدهد که اکثریت ۶۵ فیلم اکرانشده در سال گذشته را آثار کممخاطب یا حتی مخاطبگریز تشکیل میدهند. کما اینکه ۶۶% از آثار اکرانشده در سال گذشته تعداد مخاطب کمتر از ۲۵۰ هزار نفر داشتند. چنین آماری نشان میدهد که با اتکا به فروش قابل توجه ۷ فیلم نمیتوان از رونق اقتصادی سخن گفت و درست برعکس، سینمای ایران با یک بحران اقتصادی جدی مواجه است.
ضعیف: کمتر از ۲۵۰ هزار نفر مخاطب
از میان ۶۵ فیلمی که سال گذشته در سینماهای کشور اکران شدند ۴۳ فیلم کمتر از ۲۵۰ هزار نفر مخاطب داشتند که در مجموع، ۶۶% آثار اکرانشدۀ سال ۱۳۹۵ را تشکیل میدهند.
مجموع فروش این فیلمها ۲۳,۶۸۹,۸۷۸,۰۸۰ میلیارد تومان (۱۵% کل فروش) و مجموع مخاطب آنها ۳,۵۶۹,۴۱۷ نفر ( ۱۵% کل مخاطبان) است. از فیلمهای شانه تخممرغی بگیرید تا آثار رئالیستی و آثار به اصطلاح فاخر در این فهرست مشاهده میشود. آنچه باعث نگرانی میشود این است که از میان ۴۳ فیلم این فهرست، ۳۳ فیلم فروشی کمتر از ۱ میلیارد تومان داشتهاند. هدف از تولید و اکران آنها هرچه بوده، نهایتاً به یک «پولسوزی گسترده» در سینمای ایران ختم شده است. اگر این ۳۳ فیلم اکران نمیشدند و به تبع آن هفتهها و سالنهای بیشتری در اختیار فیلمهای پرمخاطبتر سینمای ایران قرار میگرفت، شاید مجموع مخاطبان سینمای ایران در سال گذشته از ۳۰ میلیون نفر نیز فراتر میرفت. فیلمهای این فهرست بیانگر واقعیت موجود در سینمای ایران، و نشانگر بحرانی هستند که به دلیل عدم وضع سیاستهای مناسب در خصوص تولید و اکران فیلم در سینمای ایران پدید آمده است.
ردیف |
نام فیلم |
تعداد مخاطبان |
فروش (تومان) |
۱ |
جنجال در عروسی |
۲۳۷,۹۴۸ |
۱,۳۴۷,۵۷۰,۱۰۰ |
۲ |
نیمه شب اتفاق افتاد |
۲۳۰,۸۴۴ |
۱,۵۹۶,۵۵۸,۹۰۰ |
۳ |
چهار اصفهانی در بغداد |
۲۲۵,۸۰۴ |
۱,۳۳۰,۱۰۹,۵۰۰ |
۴ |
مبارک |
۲۱۳,۴۴۷ |
۱,۱۸۸,۱۹۳,۵۰۰ |
۵ |
آبنبات چوبی |
۲۰۷,۸۷۸ |
۱,۳۵۵,۸۸۵,۴۰۰ |
۶ |
خشم و هیاهو |
۲۱۵,۹۸۷ |
۱,۵۹۱,۸۴۷,۳۰۰ |
۷ |
نفس |
۱۹۵,۶۷۵ |
۱,۴۴۸,۰۱۱,۰۰۰ |
۸ |
یک دزدی عاشقانه |
۱۹۰,۳۱۲ |
۱,۳۴۷,۲۸۶,۱۰۰ |
۹ |
لاک قرمز |
۱۷۹,۴۴۳ |
۱,۲۱۸,۶۷۰,۶۰۰ |
۱۰ |
دزد و پری |
۱۶۴,۲۰۳ |
۹۲۷,۷۵۴,۳۱۰ |
۱۱ |
متولد ۶۵ |
۱۶۲,۱۸۷ |
۱,۱۷۴,۲۱۹,۷۰۰ |
۱۲ |
مشکل گیتی |
۱۲۹,۰۶۲ |
۹۳۷,۳۷۸,۶۰۰ |
۱۳ |
خانهای در خیابان چهلویکم |
۱۲۸,۴۶۹ |
۹۴۰,۵۹۳,۳۰۰ |
۱۴ |
وارونگی |
۱۰۳,۶۹۷ |
۷۹۹,۷۵۴,۰۰۰ |
۱۵ |
شاباش |
۹۶,۹۷۳ |
۵۹۷,۶۴۹,۸۰۰ |
۱۶ |
کفشهایم کو؟ |
۹۳,۵۰۹ |
۷۱۸,۹۷۸,۵۰۰ |
۱۷ |
ننه نقلی |
۷۶,۸۴۶ |
۴۳۵,۳۰۷,۹۰۰ |
۱۸ |
مرگ ماهی |
۷۴,۸۲۵ |
۵۷۶,۴۵۰,۰۰۰ |
۱۹ |
سایههای موازی |
۶۹,۵۱۰ |
۴۷۶,۳۳۲,۹۰۰ |
۲۰ |
خندههای آتوسا |
۶۳,۹۴۹ |
۴۸۷,۷۰۲,۳۰۰ |
۲۱ |
امکان مینا |
۵۷,۲۱۴ |
۴۲۳,۷۷۳,۰۰۰ |
۲۲ |
گیتا |
۵۴,۹۴۵ |
۴۰۵,۱۲۹,۸۰۰ |
۲۳ |
ما همه گناهکاریم |
۴۳,۶۶۵ |
۲۵۴,۱۹۳,۲۷۰ |
۲۴ |
هلن |
۴۱,۳۱۷ |
۲۷۶,۵۷۰,۵۰۰ |
۲۵ |
افسونگر |
۳۶,۲۹۵ |
۲۲۶,۰۹۹,۰۰۰ |
۲۶ |
این زن حقش را میخواهد |
۳۴,۰۸۴ |
۲۴۱,۱۷۸,۰۰۰ |
۲۷ |
فرار از اردو |
۳۳,۳۴۵ |
۱۴۴,۵۲۰,۵۰۰ |
۲۸ |
اروند |
۳۲,۵۱۴ |
۱۸۳,۷۸۲,۰۰۰ |
۲۹ |
ناسور |
۲۸,۳۱۶ |
۱۳۳,۴۷۷,۰۰۰ |
۳۰ |
هیهات |
۲۱,۲۹۴ |
۱۳۱,۰۲۶,۷۰۰ |
۳۱ |
ربوده شده |
۲۰,۷۸۳ |
۱۴۱,۱۱۰,۲۵۰ |
۳۲ |
سایه |
۲۰,۵۵۳ |
۱۱۸,۵۶۷,۶۰۰ |
۳۳ |
ماحی |
۲۰,۳۲۴ |
۱۴۵,۸۴۱,۰۰۰ |
۳۴ |
دلبری |
۱۸,۷۹۹ |
۱۳۸,۵۱۱,۰۰۰ |
۳۵ |
نبرد خلیج فارس |
۱۶,۳۶۲ |
۸۳,۳۴۵,۵۰۰ |
۳۶ |
بچههای جسور |
۱۰,۸۳۲ |
۴۳,۱۰۳,۰۰۰ |
۳۷ |
ابوزینب |
۱۰,۷۴۴ |
۵۹,۳۳۰,۷۵۰ |
۳۸ |
رفقای خوب |
۲,۱۹۳ |
۱۶,۲۲۲,۰۰۰ |
۳۹ |
کربلا جغرافیای یک تاریخ |
۱,۹۷۶ |
۹,۹۹۶,۵۰۰ |
۴۰ |
جشن تولد |
۱,۱۶۰ |
۵,۶۵۵,۰۰۰ |
۴۱ |
دوازده صندلی |
۱,۱۲۰ |
۶,۳۷۲,۰۰۰ |
۴۲ |
حریر |
۵۸۸ |
۳,۵۷۶,۰۰۰ |
۴۳ |
شرفناز |
۴۲۶ |
۲,۲۴۴,۰۰۰ |
متوسط: ۲۵۰-۵۰۰ هزار نفر مخاطب
از میان ۶۵ فیلمی که سال گذشته در سینماهای کشور اکران شدند، تنها ۱۰ فیلم بین ۲۵۰ تا ۵۰۰ هزار نفر مخاطب داشتند که در مجموع، ۱۵% آثار اکرانشدۀ سال ۱۳۹۵ را تشکیل میدهند.
مجموع فروش این فیلمها ۲۳,۰۳۶,۱۷۶,۵۸۰ میلیارد تومان (۱۴.۷% کل فروش) و مجموع مخاطب آنها ۳,۳۵۶,۴۴۸ نفر (۱۴.۱% کل مخاطبان) است. این ده فیلم روی هم رفته، فروشی تقریباً برابر با ۴۳ فیلم فهرست پیشین دارند.
ردیف |
نام فیلم |
تعداد مخاطبان |
فروش (تومان) |
۱ |
رسوایی ۲ |
۴۴۵,۹۱۲ |
۲,۸۵۸,۸۶۲,۹۰۰ |
۲ |
دختر |
۴۳۸,۲۶۸ |
۳,۰۷۵,۰۶۹,۳۰۰ |
۳ |
هفت ماهگی |
۳۷۱,۶۵۰ |
۲,۵۹۷,۴۶۷,۵۰۰ |
۴ |
سیانور |
۳۶۶,۰۹۳ |
۲,۵۲۲,۹۶۶,۲۰۰ |
۵ |
خشکسالی و دروغ |
۳۴۹,۱۶۴ |
۲,۴۶۸,۳۷۶,۱۰۰ |
۶ |
من |
۳۲۱,۴۸۰ |
۲,۲۸۱,۱۵۸,۷۰۰ |
۷ |
اژدها وارد میشود |
۲۸۴,۷۲۵ |
۲,۰۴۹,۲۶۲,۶۰۰ |
۸ |
یتیمخانه ایران |
۲۶۷,۵۸۰ |
۱,۶۲۷,۱۱۶,۲۰۰ |
۹ |
ایستاده در غبار |
۲۵۷,۴۱۷ |
۱,۶۹۰,۲۸۳,۲۸۰ |
۱۰ |
عادت نمیکنیم |
۲۵۴,۱۵۹ |
۱,۸۶۵,۶۱۳,۸۰۰ |
خوب: ۵۰۰ هزار تا ۱ میلیون نفر مخاطب
از میان ۶۵ فیلمی که سال گذشته در سینماهای کشور اکران شدند، تنها ۵ فیلم بین نیم تا یک میلیون نفر مخاطب داشتند که در مجموع ۷% آثار اکرانشدۀ سال ۱۳۹۵ را تشکیل میدهند.
مجموع فروش این فیلمها ۲۲,۶۵۱,۳۹۲,۴۵۰ تومان (۱۴.۴% کل فروش) و مجموع مخاطب آنها ۳,۵۰۵,۷۱۰ نفر (۱۴.۸% کل مخاطبان) است. این ۵ فیلم نیز تقریبا میزان فروش و مخاطب برابر با ۴۳ فیلم فهرست اول دارند.
ردیف |
نام فیلم |
تعداد مخاطبان |
فروش (تومان) |
۱ |
لانتوری |
۸۵۳,۶۳۰ |
۶,۲۹۶,۹۰۲,۴۰۰ |
۲ |
زاپاس |
۷۹۹,۵۹۷ |
۴,۸۱۶,۱۱۴,۷۰۰ |
۳ |
آس و پاس |
۶۳۹,۶۰۴ |
۳,۷۷۲,۱۷۶,۹۵۰ |
۴ |
ناردون |
۶۶۱,۵۴۷ |
۴,۰۰۲,۱۳۰,۱۰۰ |
۵ |
دراکولا |
۵۵۱,۳۳۲ |
۳,۷۶۴,۰۶۸,۳۰۰ |
عالی: بیش از ۱ میلیون نفر مخاطب
از میان ۶۵ فیلمی که سال گذشته در سینماهای کشور اکران شدند تنها ۷ فیلم توانستند به مخاطب بیش از ۱ میلیون نفر دست یابند که تنها ۱۰.۷% از آثار اکرانشدۀ سال ۱۳۹۵ را تشکیل میدهند.
مجموع فروش این فیلمها ۸۶,۶۸۴,۸۷۵,۱۵۰ تومان (۵۵% کل فروش) و مجموع مخاطب آنها ۱۳,۲۳۲,۲۷۹ نفر (۵۶% کل مخاطبان) است. شوخی با روابط زن و مرد، بحرانهای خانوادگی، تروریسم و عشق ناکام بنمایۀ این آثار پرمخاطب هستند. نکتۀ جالب دیگر، استقبال چشمگیر مخاطب از بازیگران زن خارجی، لوکیشنهای خارج از کشور، و فیلمهای موسوم به buddy film (فیلمهایی که دارای دو شخصیت اصلی – غالباً مرد – هستند) است.
ردیف |
نام فیلم |
تعداد مخاطبان |
فروش (تومان) |
۱ |
من سالوادور نیستم |
۲,۳۹۶,۰۰۶ |
۱۴,۳۳۰,۴۹۱,۱۰۰ |
۲ |
فروشنده |
۲,۱۶۰,۰۵۰ |
۱۵,۷۱۴,۹۱۹,۶۵۰ |
۳ |
۵۰ کیلو آلبالو |
۲,۱۴۳,۵۹۲ |
۱۳,۶۵۵,۹۴۸,۰۰۰ |
۴ |
سلام بمبئی |
۲,۱۳۱,۲۳۰ |
۱۳,۶۲۲,۸۷۲,۷۰۰ |
۵ |
بارکد |
۱,۷۱۱,۰۹۹ |
۱۱,۱۸۷,۳۷۹,۹۰۰ |
۶ |
ابد و یک روز |
۱,۶۷۵,۴۶۸ |
۱۱,۴۸۲,۸۸۶,۱۰۰ |
۷ |
بادیگارد |
۱,۰۱۴,۸۳۴ |
۶,۶۹۰,۳۷۷,۷۰۰ |
مؤخره.
۱. سینما صنعت سرگرمی است. سرگرمی به آثار کمدی منحصر نمیشود و ژانرهای مختلفی اعم از حادثهای، ماجرایی، درام اجتماعی و ... دربرمیگیرد ـ آثار سرگرمکننده میتوانند حاوی پیام نیز باشند. مخاطب به سینما میرود تا برای چند ساعتی از مشکلات و معضلات زندگی روزمره فاصله بگیرد. فیلمهای موعظهگر، فیلمهای رئالیستی (منعکسکنندۀ معضلات اجتماعی) و فیلمهایی که با برداشت نادرست فیلمسازان از گرایشهای مخاطب ساخته شدهاند، همگی فهرست ۴۳ فیلمی را تشکیل دادهاند که در این کشور ۸۰ میلیونی، کمتر از ۲۵۰ هزار نفر مخاطب داشتهاند. متأسفانه به دلیل فقدان سیاستگذاریهای مناسب و متکی نبودن سینمای ایران به مخاطب، روند تولید چنین فیلمهایی شتاب بیشتری به خود گرفته، به گونهای که بر اساس آمارهای مختلف منتشرشده، حدود ۲۰۰ فیلم آمادۀ اکران یا در مراحل مختلف تولید داریم که به جرأت میتوان گفت حداقل ۱۰۰ فیلم از میان این آثار حتی به ۱۰۰ هزار مخاطب نیز دست پیدا نمیکنند.
۲. برای رسیدن به رونق اقتصادی لازم است که تعداد سینماروهای ایرانی در سال با جمعیت کشور برابری کند. یعنی، سینمای ایران در هر سال حداقل ۸۰ میلیون نفر مخاطب داشته باشد. با تولید ۲۰۰ فیلم در سال (در کشوری که کل ظرفیت نمایشی آن جوابگوی اکران حداکثر ۷۰ فیلم در سال است)، و صدور پروانه ساخت بیوقفه برای آثار رئالیستی مخاطبگریز نمیتوان به رونق اقتصادی دست یافت. این رونق اقتصادی تنها زمانی محقق میشود که تهیهکنندگان و مدیران سینمایی با اتخاذ سیاستهای مناسب و در نظر گرفتن معیارهای عرضه و تقاضا، تولید فیلم قابل تماشا برای تمامی سلایق را در دستور کار قرار دهند و ارگانها به جای مشارکت در تولید فیلمهای سینمایی، ظرفیت نمایش فیلم در کشور را به میزان قابل توجهی افزایش دهند، به گونهای که در آیندهای نزدیک هر شهر بزرگ ایران حداقل یک پردیس کورش داشته باشد.
۳. یکی از اشکالاتی که به نظام تولید فیلم در سینمای ایران وارد است، بیتوجهی آن به گرایشات روز مخاطبان در ایران و جهان است. سینمای ایران به ژانرهای ماجرایی، حادثهای، مهیج، فانتزی، علمی ـ تخیلی و کمدی در حالی بیاعتناست که کلیۀ مخاطبان در سراسر این کرۀ خاکی به این ژانرها علاقۀ زیادی نشان میدهند. مخاطب ایرانی هم که در دهۀ اخیر به لطف اینترنت به این آثار دسترسی پیدا کرده، طبیعتاً متأثر از این گرایش جهانی است. راه دور نرویم و همین سینمای خودمان را مثال بزنیم: در سالهای اخیر کمدیهای زیادی در سینمای ایران تولید و اکران شدهاند که در این میان، کمدیهایی فروش خیرهکننده داشتهاند که همانند کمدیهای جدید آمریکایی است. در حالی که مخاطبان از تولیدات مشترک و حضور بازیگران زن خارجی در فیلمهای ایرانی استقبال کردهاند، در نهایت تعجب مشاهده میکنیم که عمدۀ تهیهکنندگان ما رغبتی به تکرار چنین تجربههای موفقیتآمیزی ندارند. در حالی که ساخت دنباله در سینمای ایران نیز مثل تمام دنیا جواب داده، ساخت دنباله برای فیلمهای موفق در گیشه و نیز تولید فیلمهایی که پتانسیل فروش بالا و قابلیت دنبالهسازی داشته باشند آنطور که باید مدنظر تهیهکنندگان ما قرار نگرفته است. فیلم «بارکد» که از معدود buddy film های سالهای اخیر سینمای ایران است با اقبال گستردۀ مخاطبان ایرانی روبهرو شده، اما تهیهکنندگان ما دیگر به دنبال تولید چنین آثاری نرفتهاند.
۴. یکی از دلایل فروش نامناسب اکثر فیلمهای سال ۹۵، این تفکر غلط است که چهرهها فروش یک فیلم را تضمین میکنند و قصه هیچ اهمیتی ندارد. رضا عطاران فیلم پرفروش «من سالوادور نیستم» و کمفروش «دراکولا» را سال گذشته روی پرده داشت. شهاب حسینی ایفاگر نقش اصلی «فروشنده» پرفروشترین فیلم تاریخ سینمای ایران و برندۀ جوایز کن و اسکار بود. اما حضور همین بازیگر در «سایههای موازی» حتی نتوانست به این فیلم کمک کند که به فروش ۵۰۰ میلیون تومانی دست یابد. بنابراین، چهرهها موفقیت تجاری فیلم را در گیشه تضمین نمیکنند و بهتر است تهیهکنندگان به قصههای جذاب و مخاطبپسند بهای بیشتری بدهند.
۵. ستارهسوزی و عدم ظهور ستارههای جدید از دیگر عوامل بحران اقتصادی سینمای ایران است. استفادۀ مفرط از ستارگانی که دیگر به سن میانسالی رسیدهاند، علاوه بر اینکه از جذابیت این ستارگان میکاهد، باعث افزایش بیرویۀ دستمزدهای بازیگران (و به تبع آن، تحمیل هزینههای نامعقول بر تهیهکنندگان) شده است. این ستارگان رو به افول دیگر برای مخاطب جذابیت ندارند و بیتوجهی تهیهکنندگان به جوانگرایی باعث شده که این بازیگران بدون هراس از داشتن رقبای تازهنفس و بهتر، از تهیهکنندگان دستمزدهایی مطالبه کنند که با فروش فیلمهای این بازیگران در گیشه همخوانی ندارد. اینکه بازیگران زن غیرمطرح خارجی در گیشه بیشتر از بازیگران زن ایرانی با اقبال مخاطب روبرو میشوند، یک زنگ خطر برای سینمای ایران است. اگر تهیهکنندگان به دنبال جوانگرایی و ستارهسازی برای سینمای ایران نباشند، عدم ظهور چهرههای جذابتر و جوانتر در سینمای ایران میتواند طی در یک دهۀ آینده سینمای ایران با پدیدۀ «بازیگران مسن» مواجه میشود که همین میتواند ضربۀ مهلکی به اقتصاد سینمای ایران وارد کند.